कुस्तीचा इतिहास: मराठीत तपशीलवार माहिती | History of Wrestling Information In Marathi |

History of Wrestling Information In Marathi | History of Wrestling | A detailed history of wrestling in India | Types of wrestling | Rules of Wrestling | Rules of Olympic and International Competitions | Indian Wrestlers and Performance in Olympics: Detailed Information

कुस्ती (Wrestling) हा प्राचीन काळापासून खेळल्या जाणाऱ्या खेळांपैकी एक प्रमुख खेळ आहे. कुस्ती हा शारीरिक ताकद, कौशल्य, धैर्य, आणि तांत्रिकतेचा एक उत्कृष्ट संगम आहे. भारतात कुस्तीला एक सन्मानाचे स्थान आहे. हा खेळ भारतीय संस्कृती आणि इतिहासाचा एक अविभाज्य भाग आहे. कुस्तीच्या खेळातून भारतीय समाजात शौर्य, शिस्त, आणि निष्ठा यांचे मूल्य रुजवले गेले आहे. भारतीय कुस्तीचा सुवर्णकाळ अजूनही सुरू आहे आणि पुढील पिढ्या या खेळात नवीन यशाची शिखरे गाठतील याची खात्री आहे.

कुस्तीचा इतिहास | History of Wrestling

कुस्ती हा एक प्राचीन खेळ आहे ज्याचा इतिहास हजारो वर्षांचा आहे. मानवी इतिहासातील सर्वात जुने आणि प्रतिष्ठित खेळांपैकी एक म्हणून कुस्तीची ओळख आहे. विविध संस्कृतींमध्ये आणि प्रदेशांमध्ये या खेळाची उगम व त्याचा विकास झाला आहे.

प्राचीन काळातील कुस्ती | Ancient wrestling

कुस्तीचा उल्लेख विविध पुराणात आणि धर्मग्रंथांमध्ये आढळतो. प्राचीन काळातील अनेक देशांमध्ये कुस्ती हे एक मुख्य खेळ होते.

1. मिसर (इजिप्त):
   • मिसरमध्ये 2000 ईसा पूर्वीपासून कुस्ती खेळली जात होती असे पुरावे आढळतात. इजिप्शियन पिरॅमिड्सच्या भिंतींवर कुस्तीच्या शिल्पांमध्ये या खेळाचे दृश्य आढळते.
2. ग्रीस:
   • प्राचीन ग्रीसमध्ये कुस्तीला अत्यंत महत्त्व होते. हे ग्रीक पुराणकथांमध्ये आणि ओलंपिक स्पर्धांमध्ये मुख्य खेळ म्हणून समाविष्ट केले गेले. ग्रीसमध्ये कुस्तीचा खेळ मानवी जीवनातील साहस, संघर्ष, आणि शारीरिक ताकदीचे प्रतीक मानला जात असे.
   • ग्रीसमधील प्राचीन ओलंपिकमध्ये कुस्तीचा समावेश 708 ईसा पूर्वी करण्यात आला होता. याला “पॅले” असे म्हटले जात असे. येथे कुस्ती ही एक महत्वपूर्ण स्पर्धा होती आणि विजेत्याला खूप सन्मान दिला जात असे.
3. रोम:
   • रोमन साम्राज्यातही कुस्तीचा खेळ फार लोकप्रिय होता. रोमन कुस्ती खेळात ग्रीको-रोमन शैलीचा वापर केला जात असे, ज्यामध्ये पायाचा वापर न करता खेळाडू आपला प्रतिस्पर्धीला फक्त वरच्या शरीराचा वापर करून पाडायचा.
4. भारत:
   • भारतात कुस्तीला “मल्लयुद्ध” किंवा “दंगल” म्हणतात. भारतीय इतिहासात, महाभारताच्या कथेत भीम आणि दुर्योधन यांच्यातील कुस्ती प्रसिद्ध आहे. येथे मल्लयुद्ध हे शौर्य, ताकद आणि धैर्याचे प्रतीक मानले जाते.
   • भारतात कुस्तीचा खेळ महाराजा, राजा, आणि योद्ध्यांमध्ये लोकप्रिय होता. हनुमान या भारतीय देवतेला मल्लांचा संरक्षक मानले जाते आणि अनेक मल्ल हनुमानाची पूजा करतात.

मध्ययुगीन काळातील कुस्ती | Medieval wrestling

मध्ययुगीन काळात कुस्तीचा खेळ यूरोप आणि आशियात अधिक विकसित झाला.

1. यूरोप:
   • युरोपमध्ये कुस्तीच्या विविध प्रकारांची निर्मिती झाली. इथे इंग्लंड, फ्रान्स, आणि जर्मनीमध्ये विविध प्रकारच्या कुस्तीची प्रथा सुरू झाली. युरोपमधील राजे आणि सामंतांनी आपल्या दरबारात कुस्तीच्या लढती आयोजित केल्या.
2. भारत:
   • मध्ययुगीन भारतात कुस्ती हा एक लोकप्रिय खेळ बनला. मुघल काळातही कुस्तीला मोठे महत्त्व दिले गेले. मुघल बादशाह आणि राजे आपल्या दरबारात कुस्तीच्या लढती आयोजित करत असत. याच काळात भारतात अखाडे संस्कृतीची निर्मिती झाली, जिथे मल्ल कुस्तीचे प्रशिक्षण घेत.

आधुनिक काळातील कुस्ती | Modern day wrestling

आधुनिक काळात कुस्तीचे स्वरूप अधिकच विकसित झाले. 19व्या शतकात, कुस्तीचे व्यावसायिक स्वरूप विकसित झाले आणि त्यातून अनेक मोठ्या स्पर्धा निर्माण झाल्या.

1. ऑलिंपिक खेळातील कुस्ती:
   • 1896 मध्ये आधुनिक ऑलिंपिकची सुरुवात झाल्यावर कुस्तीचा समावेश ऑलिंपिक खेळांमध्ये झाला. ग्रीको-रोमन कुस्तीचा समावेश 1896 च्या ऑलिंपिकमध्ये करण्यात आला, तर फ्रीस्टाइल कुस्तीचा समावेश 1904 मध्ये झाला.
   • कुस्ती हा ऑलिंपिक खेळातील महत्त्वाचा खेळ आहे आणि या खेळात विविध देशांच्या खेळाडूंनी यश संपादन केले आहे.
2. आंतरराष्ट्रीय कुस्ती फेडरेशन (UWW):
   • 1912 मध्ये आंतरराष्ट्रीय कुस्ती महासंघाची (UWW) स्थापना करण्यात आली. या संघटनेने आंतरराष्ट्रीय पातळीवर कुस्तीच्या खेळाच्या नियमांची स्थापना केली आणि विविध स्पर्धा आयोजित केल्या.
3. भारताची भूमिका:
   • भारतात आधुनिक काळात कुस्तीला अजूनही मोठे महत्त्व आहे. विविध राज्यांमध्ये स्थानिक पातळीवर कुस्तीच्या स्पर्धा आयोजित केल्या जातात. भारतीय कुस्ती खेळाडू सुशील कुमार, योगेश्वर दत्त, आणि बजरंग पुनिया यांनी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर कुस्तीमध्ये भारताचे नाव मोठे केले आहे.
   • भारतीय कुस्ती महासंघाने भारतात कुस्तीच्या विकासासाठी मोठे कार्य केले आहे.

कुस्तीचा खेळ आज | Wrestling game today

आजच्या काळात कुस्ती (Wrestling) हा एक आंतरराष्ट्रीय खेळ बनला आहे, जो जगभरात खेळला जातो. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर विविध प्रकारच्या कुस्ती स्पर्धा आयोजित केल्या जातात, जसे की वर्ल्ड चॅम्पियनशिप, कॉमनवेल्थ गेम्स, आशियाई खेळ, आणि ऑलिंपिक.

कुस्ती हा एक शारीरिक ताकदीचा आणि कौशल्याचा खेळ आहे, ज्यामुळे खेळाडूंची शारीरिक तंदुरुस्ती आणि मानसिक स्थिरता विकसित होते. आधुनिक काळात कुस्तीचे नियम आणि तांत्रिकता अधिकच विकसित झाली आहे, ज्यामुळे हा खेळ अधिकच रोमांचक बनला आहे.

कुस्तीच्या खेळामुळे अनेक खेळाडूंनी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर यश संपादन केले आहे आणि हा खेळ अजूनही जगभरातील लोकांमध्ये लोकप्रिय आहे. कुस्ती हा केवळ एक खेळ नसून, तो एक शिस्त, धैर्य, आणि मानसिक तंदुरुस्तीचा मार्ग आहे.

भारतातील कुस्तीचा सविस्तर इतिहास | A detailed history of wrestling in India

कुस्ती (Wrestling) हा एक असा खेळ आहे, जो केवळ शारीरिक ताकदच नव्हे तर मानसिक स्थिरता आणि तांत्रिक कौशल्यांचाही समन्वय आहे. कुस्ती खेळाडूंनी आपली शारीरिक क्षमता आणि तांत्रिक कौशल्ये वाढवून या खेळात यश मिळवावे. भारतीय परंपरेतील मल्लयुद्धाच्या यशस्वी वारशाचीही जोपासना करावी. कुस्ती हा केवळ एक खेळ नाही, तर तो एक जीवनशैली आहे, ज्यामुळे व्यक्तिमत्त्व घडते आणि जीवनाच्या विविध अंगांनी यश प्राप्त करता येते.

प्राचीन काळातील कुस्ती | Ancient wrestling

भारतामध्ये कुस्तीला प्राचीन काळापासून मोठे महत्त्व आहे. या खेळाची सुरुवात हजारो वर्षांपूर्वी झाली असे मानले जाते. भारतीय ग्रंथ आणि पुराणांत कुस्तीचा उल्लेख आढळतो. महाभारत आणि रामायण या महाकाव्यांमध्ये कुस्तीचे वर्णन आढळते.

• महाभारत: महाभारतात भीम आणि दुर्योधन यांच्यातील कुस्तीची लढत प्रसिद्ध आहे. या लढतीने कुस्तीचे महत्त्व आणि कौशल्य दाखवले आहे.
• रामायण: रामायणातही कुस्तीचा उल्लेख आहे. हनुमानाच्या साहसांमध्ये कुस्तीचा महत्त्वाचा भाग आहे, जिथे त्यांनी आपल्या शत्रूंना कुस्तीच्या कौशल्याने पराभूत केले.

मध्यकालीन भारतातील कुस्ती | Wrestling in Medieval India

मध्ययुगीन काळात कुस्तीचा खेळ अधिक प्रमाणात लोकप्रिय झाला. मुघल काळात कुस्तीला एक वेगळे महत्त्व प्राप्त झाले. मुघल सम्राटांनी कुस्तीला प्रोत्साहन दिले आणि अनेक नामवंत पैलवानांना दरबारात जागा दिली.

• अकबरचा दरबार: अकबराच्या दरबारात कुस्तीला विशेष महत्त्व दिले जात असे. या काळात कुस्तीचे विविध प्रकार विकसित झाले आणि पैलवानांना प्रोत्साहन देण्यात आले.
• मराठा साम्राज्य: मराठा साम्राज्यातही कुस्तीला महत्त्व दिले जात असे. पेशव्यांच्या दरबारात कुस्तीचा खेळ नियमितपणे आयोजित केला जात असे. पेशवे स्वतः कुस्तीचे चाहते होते आणि त्यांनी अनेक नामवंत पैलवानांना प्रोत्साहन दिले.

ब्रिटिशकालीन कुस्ती | British wrestling

ब्रिटिशकालीन भारतात कुस्तीचा खेळ लोकांच्या आवडता खेळ बनला. ब्रिटिशांच्या आगमनानंतर भारतीय कुस्तीला एक नवीन दिशा मिळाली.

• ग्रामीण कुस्ती: ब्रिटिश काळातही ग्रामीण भागात कुस्तीचा खेळ चालू राहिला. अनेक गावांत नियमित कुस्तीचे आखाडे असत आणि या खेळात गावातील लोक सक्रियपणे भाग घेत असत.
• व्यायामशाळा आणि आखाडे: ब्रिटिश काळात कुस्तीची व्यायामशाळा (ज्याला आखाडा म्हणतात) आणि कुस्तीचे आखाडे स्थापन झाले. यात पैलवान आपल्या शारीरिक तंदुरुस्तीची तयारी करीत असत आणि कुस्तीची विविध तंत्रे शिकत असत.

स्वातंत्र्यानंतरचा काळ | Post-independence period

स्वातंत्र्यानंतरही कुस्तीला मोठे महत्त्व आहे. भारतात अनेक नामवंत पैलवान उदयास आले. या काळात कुस्तीच्या खेळाला अधिक सुवर्णकाळ मिळाला.

• खाशाबा जाधव: 1952 च्या हेलसिंकी ऑलिंपिकमध्ये खाशाबा जाधव यांनी कुस्तीमध्ये भारतासाठी पहिले ऑलिंपिक पदक मिळवले. त्यांनी फ्रीस्टाइल कुस्तीमध्ये ब्रॉन्झ पदक जिंकले. हे पदक भारतीय कुस्तीच्या इतिहासात एक महत्त्वाचा टप्पा मानले जाते.
• आधुनिक भारतीय कुस्ती: 21 व्या शतकात भारतीय कुस्तीने आंतरराष्ट्रीय पातळीवरही मोठे यश मिळवले. सुशील कुमार, योगेश्वर दत्त, साक्षी मलिक आणि बजरंग पुनिया यांसारख्या खेळाडूंनी आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांमध्ये भारताला गौरव मिळवून दिला.

भारतीय कुस्तीचे विविध प्रकार | Different forms of Indian wrestling

भारतातील कुस्तीचे अनेक प्रकार आहेत.

• मल्लयुद्ध: हा प्राचीन भारतीय कुस्तीचा प्रकार आहे, ज्यामध्ये दोन प्रतिस्पर्ध्यांमध्ये उघड्यावर लढत होते.
• पहलवानी: मुघल काळात लोकप्रिय झालेला कुस्तीचा प्रकार आहे. या प्रकारात खास नियमांनुसार खेळाडू लढतात.
• फ्रीस्टाइल कुस्ती: आधुनिक काळात लोकप्रिय झालेली फ्रीस्टाइल कुस्ती हा कुस्तीचा एक प्रकार आहे, ज्यामध्ये खेळाडू कोणत्याही प्रकारच्या तंत्राचा वापर करून प्रतिस्पर्ध्याला हरवण्याचा प्रयत्न करतात.

भारतीय कुस्तीचे महत्त्व आणि आधुनिक काळात त्याचे स्थान | Importance of Indian wrestling and its place in modern times

भारतात कुस्तीला सामाजिक, सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व आहे. कुस्ती ही केवळ शारीरिक तंदुरुस्तीच नव्हे, तर शिस्त, समर्पण आणि संयमाचे प्रतीक आहे. कुस्तीच्या माध्यमातून खेळाडू आपल्यातील शारीरिक आणि मानसिक ताकद वाढवतात.

• आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांमध्ये भारताची कामगिरी: आज भारतातील कुस्तीपटू आंतरराष्ट्रीय स्तरावर उत्कृष्ट कामगिरी करत आहेत. ऑलिंपिक, आशियाई क्रीडा स्पर्धा, आणि जागतिक कुस्ती स्पर्धांमध्ये भारतीय खेळाडू नियमितपणे पदके जिंकत आहेत.
• सरकारी प्रोत्साहन: भारतीय सरकार आणि विविध क्रीडा संघटना कुस्तीच्या खेळाला प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक योजना राबवत आहेत. देशभरात कुस्तीच्या प्रशिक्षणासाठी उत्कृष्ट केंद्रे स्थापन केली गेली आहेत.

कुस्तीचे प्रकार | Types of wrestling

कुस्तीचे विविध प्रकार वेगवेगळ्या संस्कृतींमध्ये विकसित झाले आहेत आणि प्रत्येक प्रकाराच्या आपल्या खासियत आहेत. प्रत्येक प्रकारात खेळाडूची शारीरिक क्षमता, तांत्रिक कौशल्य, आणि धैर्याची कसोटी लागते. कुस्ती हा खेळ जगभरातील लोकांमध्ये लोकप्रिय आहे, आणि विविध प्रकारांच्या माध्यमातून खेळाडूंना आपली कौशल्ये आणि सामर्थ्य सिद्ध करण्याची संधी मिळते.

कुस्ती हा खेळ जगभरात अनेक प्रकारांनी खेळला जातो. विविध संस्कृतींमध्ये आणि प्रादेशिक परंपरांमध्ये कुस्तीचे विविध प्रकार विकसित झाले आहेत. खाली काही प्रमुख प्रकारांची माहिती दिली आहे:

फ्रीस्टाइल कुस्ती (Freestyle Wrestling):

फ्रीस्टाइल कुस्ती ही कुस्तीच्या आंतरराष्ट्रीय स्वरूपातील एक प्रमुख शैली आहे. या प्रकारात खेळाडू आपल्या प्रतिस्पर्ध्याच्या संपूर्ण शरीरावर हल्ला करू शकतो, म्हणजेच पायांसह शरीराच्या कोणत्याही भागावर पकड घेऊन प्रतिस्पर्ध्याला पाडता येते.

• खेळाचा उद्देश: प्रतिस्पर्ध्याला जमिनीवर पाडणे, त्याचे खांदे जमिनीला स्पर्श करणे, आणि त्याला नियंत्रित करणे.
• गुण मिळवण्याचे प्रकार: टेकडाउन, रिव्हर्सल, एस्केप, पिन यांसारख्या हालचालींवर गुण मिळतात.
• आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा: ऑलिंपिक, वर्ल्ड चॅम्पियनशिप, आणि इतर आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांमध्ये फ्रीस्टाइल कुस्तीला मान्यता मिळाली आहे.

ग्रीको-रोमन कुस्ती (Greco-Roman Wrestling):

ग्रीको-रोमन कुस्ती ही दुसरी आंतरराष्ट्रीय पातळीवरील मान्यताप्राप्त शैली आहे. या प्रकारात फक्त वरच्या शरीराचा (कमरवरील भाग) वापर करून प्रतिस्पर्ध्याला पाडता येते. पायांचा वापर किंवा पायांवर हल्ला करण्यास मनाई असते.

• खेळाचा उद्देश: वरच्या शरीराचा वापर करून प्रतिस्पर्ध्याला पाडणे आणि त्याचे खांदे जमिनीला स्पर्श करणे.
• गुण मिळवण्याचे प्रकार: टेकडाउन, पिन, रिव्हर्सल यांवर आधारित गुण मिळतात.
• आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा: ऑलिंपिक आणि इतर आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांमध्ये या प्रकाराचा समावेश आहे.

मल्लयुद्ध (Pehlwani):

मल्लयुद्ध, ज्याला भारतीय परंपरेत “कुस्ती” किंवा “दंगल” म्हटले जाते, हा भारतातील एक पारंपरिक कुस्ती प्रकार आहे. यामध्ये खेळाडू मातीच्या अखाड्यात कुस्ती करतात.

• खेळाचा उद्देश: प्रतिस्पर्ध्याला जमिनीवर पाडणे आणि त्याला नियंत्रित करणे.
• प्रशिक्षण: मल्लयुद्धात खेळाडूंना कठोर शारीरिक प्रशिक्षण दिले जाते. त्यात व्यायाम, योगासने, आणि संतुलित आहाराचा समावेश असतो.
• स्पर्धा: भारतात विविध ठिकाणी मल्लयुद्धाच्या स्पर्धा आयोजित केल्या जातात, जसे की महाराष्ट्रातील कुस्ती दंगल, उत्तर प्रदेशातील कुश्ती, आणि हरियाणातील मल्लयुद्ध स्पर्धा.

फोकस्टाईल कुस्ती (Folkstyle Wrestling):

फोकस्टाईल कुस्ती ही अमेरिका आणि काही इतर देशांमध्ये खेळली जाणारी एक कुस्ती शैली आहे. ही शैली मुख्यतः शाळा आणि कॉलेज पातळीवर खेळली जाते.

• खेळाचा उद्देश: प्रतिस्पर्ध्याला पिन करणे आणि त्याच्या हालचाली नियंत्रित करणे.
• विशेषता: फोकस्टाईल कुस्तीमध्ये “राइडिंग टाइम” हा एक विशेष घटक असतो, ज्यामध्ये खेळाडू प्रतिस्पर्ध्याला जमिनीवर नियंत्रित ठेवतो.
• स्पर्धा: अमेरिकेत ही कुस्ती शाळा, कॉलेज, आणि राष्ट्रीय स्तरावर खेळली जाते.

सम्बो (Sambo):

सम्बो हा कुस्तीचा एक प्रकार आहे जो रशियामध्ये विकसित झाला. “समोझाश्चिता बेज ओरुझिया” या रशियन शब्दांचा संक्षेप “सम्बो” आहे, ज्याचा अर्थ “हत्याराशिवाय आत्मसंरक्षण” असा होतो.

• खेळाचा उद्देश: प्रतिस्पर्ध्याला पाडणे, नियंत्रित करणे, आणि त्याच्यावर वर्चस्व राखणे.
• विशेषता: सम्बोमध्ये कुस्तीचे आणि मार्शल आर्ट्सचे घटक एकत्रित केलेले असतात. यामध्ये खेळाडू जूडो, कुस्ती, आणि इतर लढाऊ कला वापरू शकतो.
• स्पर्धा: सम्बो हा रशिया आणि इतर पूर्व युरोपातील देशांमध्ये लोकप्रिय आहे आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही खेळला जातो.

सुमो (Sumo Wrestling):

सुमो हा जपानी कुस्तीचा एक प्राचीन प्रकार आहे. हा खेळ विशेषत: जपानमध्ये खेळला जातो आणि यामध्ये दोन मल्ल एकमेकांना मोठ्या मंडळाच्या बाहेर फेकण्याचा प्रयत्न करतात.

• खेळाचा उद्देश: प्रतिस्पर्ध्याला मंडळाच्या बाहेर फेकणे किंवा त्याचा कोणताही भाग जमिनीवर स्पर्श करणे.
• विशेषता: सुमो मल्लांचे वजन सामान्यतः खूप जास्त असते, आणि त्यांची शारीरिक ताकद या खेळात महत्वाची भूमिका बजावते.
• स्पर्धा: सुमो हा जपानचा राष्ट्रीय खेळ आहे आणि तेथे वर्षभर विविध मोठ्या स्पर्धा आयोजित केल्या जातात.

कॅच कुस्ती (Catch Wrestling):

कॅच कुस्ती हा कुस्तीचा एक प्रकार आहे जो मुख्यतः ग्रेट ब्रिटन आणि अमेरिकेत खेळला जातो. या प्रकारात खेळाडू आपल्या प्रतिस्पर्ध्याला पकडून ठेवतो आणि त्याच्या हालचाली नियंत्रित करतो.

• खेळाचा उद्देश: प्रतिस्पर्ध्याला पिन करणे किंवा त्याच्यावर वर्चस्व राखणे.
• विशेषता: कॅच कुस्तीमध्ये खेळाडू कोणत्याही प्रकारच्या पकडीचा वापर करू शकतो.
• स्पर्धा: हा प्रकार व्यावसायिक कुस्ती (प्रोफेशनल रेसलिंग) च्या आधारे विकसित झाला आहे आणि मुख्यतः मनोरंजनासाठी खेळला जातो.

बुहड (Bökh):

बुहड हा कुस्तीचा मंगोलियन प्रकार आहे. हा खेळ मंगोलियामध्ये पारंपारिक सण आणि उत्सवांमध्ये खेळला जातो.

• खेळाचा उद्देश: प्रतिस्पर्ध्याला पाडणे किंवा त्याचे संतुलन बिघडवणे.
• विशेषता: बुहडमध्ये खेळाडू पारंपरिक पोशाख घालतात, ज्यामध्ये विशेषत: एका बाजूला एक लहान स्कर्ट आणि वरच्या बाजूला एक ओपन शर्ट असतो.
• स्पर्धा: मंगोलियातील “नादम” नावाच्या वार्षिक सणात बुहडची प्रमुख स्पर्धा आयोजित केली जाते.

कुस्तीचे नियम | Rules of Wrestling

कुस्ती हा खेळ प्राचीन काळापासून खेळला जात आहे आणि यासाठी विशिष्ट नियम आणि विनियम तयार केले गेले आहेत. हे नियम खेळात निष्पक्षता आणि सुरक्षा सुनिश्चित करतात. खाली कुस्तीच्या विविध नियमांची सविस्तर माहिती दिली आहे.

मैदान आणि उपकरणे | Grounds and equipment

• कुस्तीचे मैदान:
  • कुस्तीचे मैदान एक गोलाकार असते, ज्याचा व्यास ९ ते १० मीटर असतो. मैदानाच्या मध्यभागी एक सर्कल (वर्तुळ) असते, ज्याचा व्यास १ मीटर असतो, ज्याला “सेंटर सर्कल” म्हणतात. या सर्कलमध्येच खेळाडू कुस्ती सुरू करतात.
  • मैदानाच्या काठावर एक सुरक्षा क्षेत्र असते, ज्याला “प्रोटेक्शन एरिया” किंवा “रिफरेजिंग एरिया” म्हणतात. हे क्षेत्र मैदानाच्या बाहेरच्या काठावर १.५ मीटर रुंदीचे असते.
• कुस्तीच्या पोशाख:
  • खेळाडूंनी सिंगलेट नावाचा घट्ट पोशाख परिधान केलेला असतो. हा पोशाख लाल किंवा निळ्या रंगाचा असतो.
  • खेळाडूंनी कुस्तीच्या स्पर्धेत माउथगार्ड, कुस्तीचे खास बूट आणि कानांच्या संरक्षणासाठी इयर गार्ड वापरणे बंधनकारक असते.

खेळाची कालमर्यादा | Time limit of the game

• खेळाची वेळ:
  • आंतरराष्ट्रीय कुस्तीच्या नियमांनुसार, एक सामना दोन राउंडमध्ये खेळला जातो. प्रत्येक राउंड ३ मिनिटांचा असतो, आणि दोन राउंडच्या मध्ये ३० सेकंदांची विश्रांती दिली जाते.
  • लहान वयोगटातील किंवा नवशिक्या खेळाडूंसाठी सामन्याची कालमर्यादा कमी असू शकते.

गुणांकन प्रणाली | Scoring system

• गुण कसे मिळतात:
  • टेकडाउन (Takedown): प्रतिस्पर्ध्याला पायांपासून किंवा कंबरेपासून पकडून जमिनीवर पाडल्यास २ ते ४ गुण मिळतात.
  • रिव्हर्सल (Reversal): जर खेळाडू खाली पडला असेल आणि तो प्रतिस्पर्ध्याच्या नियंत्रणातून बाहेर पडून त्याला जमिनीवर पाडत असेल, तर त्याला २ गुण मिळतात.
  • एस्केप (Escape): प्रतिस्पर्ध्याच्या पकडीतून बाहेर पडल्यास १ गुण मिळतो.
  • पिन (Pin): प्रतिस्पर्ध्याचे खांदे जमिनीला स्पर्श करायला लावल्यास सामन्याचा समाप्त होतो, आणि सामना जिंकला जातो.
• अतिरिक्त गुण:
  • टेक्निकल फॉल (Technical Fall): जर एक खेळाडू दुसऱ्या खेळाडूपेक्षा १० किंवा अधिक गुणांनी आघाडीवर असेल, तर त्याला “टेक्निकल फॉल” म्हणून घोषित केले जाते आणि सामना समाप्त होतो.
  • उत्तम कुस्ती (Superior Wrestling): काही सामन्यांमध्ये उत्कृष्ट कुस्तीचे प्रदर्शन करणाऱ्या खेळाडूला अतिरिक्त गुण दिले जाऊ शकतात.

अपराधे (फाउल्स) आणि दंड | Offenses (fouls) and penalties

• अवैध हालचाली:
  • खालील हालचाली अवैध मानल्या जातात:
    • पायांवर हल्ला करणे (ग्रीको-रोमन कुस्तीमध्ये).
    • हातांच्या बोटांमध्ये किंवा हाताच्या नसा पकडणे.
    • प्रतिस्पर्ध्याला धक्काबुक्की करणे, लाथ मारणे किंवा धक्का देणे.
    • गळ्यावर पकडणे किंवा श्वास घेण्यास अडथळा आणणे.
    • प्रतिस्पर्ध्याच्या शरीरावर आक्रमण करणे किंवा जबरदस्तीने त्याच्या शरीरावर हल्ला करणे.
• दंड:
  • पहिली चूक (Warning): अवैध हालचालींसाठी प्रथम चूक केली तर खेळाडूला चेतावणी दिली जाते.
  • दंडात्मक गुण (Penalty Points): चेतावणी दिल्यानंतर परत तीच चूक केली तर प्रतिस्पर्ध्याला १ ते २ दंडात्मक गुण दिले जातात.
  • डिसक्वालिफिकेशन (Disqualification): अनेकदा अवैध हालचाली केल्यास किंवा गंभीर नियमभंग केल्यास खेळाडूला डिसक्वालिफाई करण्यात येते.

खेळाचा समाप्ती | End of game

• सामना समाप्ती:
  • सामना खालील परिस्थितींमध्ये समाप्त होतो:
    • खेळाडूने प्रतिस्पर्ध्याचे खांदे जमिनीवर टेकवले (पिन).
    • “टेक्निकल फॉल” द्वारा सामन्यातील आघाडी मिळवली.
    • खेळाडूने निर्धारित वेळेत सर्वाधिक गुण मिळवले.
    • खेळाडूला डिसक्वालिफाई करण्यात आले.
• समता (Tie): जर सामना निर्धारित वेळेनंतर गुण समान असेल तर सामन्याचा निकाल निकालासाठी इतर घटकांचा विचार केला जातो, जसे की:
  • गुणांच्या श्रेणी (उदाहरणार्थ, उच्च मूल्याचे गुण मिळवलेले खेळाडू).
  • अखेरच्या गुणांचा वेळ: अखेरच्या गुणांचा वेळ कोणत्या खेळाडूने जास्त वेळ नियंत्रित केला.
  • रिफ्रींच्या निर्णयानुसार: खेळात कोणता खेळाडू अधिक आक्रमक किंवा तांत्रिकदृष्ट्या प्रभावी होता.

ऑलिंपिक आणि आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांचे नियम | Rules of Olympic and International Competitions

• आंतरराष्ट्रीय पातळीवरील नियम: आंतरराष्ट्रीय कुस्ती स्पर्धांमध्ये आंतरराष्ट्रीय कुस्ती महासंघ (UWW) द्वारा निश्चित केलेले नियम लागू होतात. हे नियम खेळात एकसमानता राखण्यासाठी आणि खेळाडूंच्या सुरक्षेसाठी आहेत.
• ऑलिंपिक कुस्तीचे नियम: ऑलिंपिक खेळांमध्ये कुस्तीच्या विविध प्रकारांसाठी विशेष नियम असतात, ज्यामध्ये फ्रीस्टाइल आणि ग्रीको-रोमन कुस्ती यांचा समावेश होतो. ऑलिंपिक स्पर्धांमध्ये खेळाडूंची वय, वजन, आणि कौशल्य पातळी यांचे वर्गीकरण केले जाते.

वजन वर्गीकरण (Weight Classes)

• वजनाचे महत्त्व: कुस्तीमध्ये खेळाडूंचे वजन वर्गीकृत केले जाते. यामुळे समान वजनाच्या खेळाडूंमध्ये स्पर्धा होऊ शकते, ज्यामुळे सामना निष्पक्ष आणि प्रतिस्पर्धात्मक होतो.
• प्रमुख वजन वर्ग: पुरुषांसाठी आणि महिलांसाठी वेगवेगळे वजन वर्ग ठरवले जातात. हे वजन वर्ग विविध राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांमध्ये लागू केले जातात. उदाहरणार्थ, पुरुषांच्या फ्रीस्टाइल कुस्तीमध्ये 57 किग्रॅ, 65 किग्रॅ, 74 किग्रॅ, 86 किग्रॅ, 97 किग्रॅ, आणि 125 किग्रॅ असे वजन वर्ग असतात.

कुस्तीच्या तांत्रिक हालचाली | Technical wrestling moves

कुस्तीमध्ये अनेक तांत्रिक हालचाली असतात. काही प्रमुख तांत्रिक हालचालींची माहिती खाली दिली आहे:

1. टेकडाउन (Takedown): खेळाडू आपल्या प्रतिस्पर्ध्याला जमिनीवर पाडतो.
2. पिन (Pin): खेळाडूने प्रतिस्पर्ध्याचा मागील भाग जमिनीवर पाडून त्याला नियंत्रित करणे.
3. रिव्हर्सल (Reversal): प्रतिस्पर्ध्याच्या पकडीमधून स्वत:ला मोकळे करून परत नियंत्रण मिळवणे.
4. एस्केप (Escape): प्रतिस्पर्ध्याच्या पकडीमधून स्वत:ला मुक्त करणे.

कुस्तीचा सराव आणि प्रशिक्षण | Wrestling practice and training

कुस्ती खेळण्यासाठी खेळाडूंना शारीरिक तंदुरुस्ती आणि तांत्रिक कौशल्यांची आवश्यकता असते.

• शारीरिक तंदुरुस्ती: कुस्ती खेळाडूला शारीरिक ताकद, सहनशक्ती, लवचिकता, आणि वेग यांची आवश्यकता असते. खेळाडू नियमितपणे जिममध्ये वजनउठाव, कार्डिओ, आणि इतर शारीरिक सराव करतात.
• तांत्रिक कौशल्य: कुस्तीमध्ये विविध तांत्रिक हालचाली शिकण्यासाठी खेळाडूंना नियमित सराव करावा लागतो. यामध्ये टेकडाउन, पिन, आणि रिव्हर्सल यांचा समावेश आहे.
• आहार: कुस्ती खेळाडूला संतुलित आहार घेणे आवश्यक असते, ज्यामुळे त्याच्या शरीराला आवश्यक पोषण मिळते आणि त्याची ताकद वाढते.

कुस्तीचे फायदे | Benefits of wrestling

कुस्ती हा खेळ खेळाडूंना शारीरिक आणि मानसिक ताकद वाढवण्यास मदत करतो. या खेळामुळे शरीर तंदुरुस्त राहते, मानसिक ताण कमी होतो, आणि आत्मविश्वास वाढतो. कुस्ती खेळामुळे खेळाडूंमध्ये शिस्त, धैर्य, आणि कठोर परिश्रमाची सवय लागते.

कुस्तीचे महत्वाचे स्पर्धा आणि स्पर्धक | Important wrestling tournaments and competitors

कुस्ती खेळात अनेक आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा आहेत, जसे की ऑलिम्पिक, वर्ल्ड चॅम्पियनशिप, कॉमनवेल्थ गेम्स इत्यादी. भारतातही अनेक कुस्ती स्पर्धा आहेत, जसे की “दंगल,” “मल्लयुद्ध,” इत्यादी.

भारतीय कुस्तीपटू आणि ऑलिंपिकमधील कामगिरी: सविस्तर माहिती | Indian Wrestlers and Performance in Olympics: Detailed Information

भारतीय कुस्तीचा इतिहास खूपच समृद्ध आणि गौरवशाली आहे, विशेषत: ऑलिंपिक स्पर्धांमध्ये भारतीय कुस्तीपटूंनी मिळवलेल्या यशामुळे. ऑलिंपिकमध्ये भारतीय कुस्तीपटूंनी केलेल्या कामगिरीचा आढावा घेतल्यास, त्यांच्या खेळातील उत्कृष्टता आणि चिकाटीचे प्रदर्शन दिसून येते. या लेखात आपण ऑलिंपिकमध्ये सहभागी झालेल्या आणि यश मिळवलेल्या भारतीय कुस्तीपटूंची सविस्तर माहिती घेऊया.

१. खाशाबा जाधव (1952 हेलसिंकी ऑलिंपिक)

खाशाबा दादासाहेब जाधव हे भारताचे पहिले ऑलिंपिक पदक विजेते कुस्तीपटू आहेत.

• पदक: ब्रॉन्झ
• कुस्ती प्रकार: फ्रीस्टाइल कुस्ती, बॅंटमवेट (52 किग्रॅ)
• महत्त्व: खाशाबा जाधव यांनी 1952 च्या हेलसिंकी ऑलिंपिकमध्ये भारतासाठी कुस्तीमध्ये पहिले पदक जिंकले. त्यांच्या या यशामुळे भारतीय कुस्तीला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ओळख मिळाली. जाधव यांनी आपल्या वेगवान आणि तंत्रपूर्ण खेळामुळे सर्वांची मने जिंकली. त्यांच्या या कामगिरीमुळे त्यांना ‘पोस्टह्यूमस अर्जुन पुरस्कार’ ने सन्मानित करण्यात आले.

२. सुशील कुमार (2008 बीजिंग ऑलिंपिक आणि 2012 लंडन ऑलिंपिक)

सुशील कुमार हा भारतातील सर्वात यशस्वी कुस्तीपटू आहे, ज्याने दोन ऑलिंपिक पदके जिंकली आहेत.

• पदके:
  • ब्रॉन्झ: 2008 बीजिंग ऑलिंपिक
  • सिल्व्हर: 2012 लंडन ऑलिंपिक
• कुस्ती प्रकार: फ्रीस्टाइल कुस्ती, 66 किग्रॅ
• महत्त्व: सुशील कुमार यांनी 2008 च्या बीजिंग ऑलिंपिकमध्ये ब्रॉन्झ पदक जिंकले आणि त्यानंतर 2012 च्या लंडन ऑलिंपिकमध्ये सिल्व्हर पदक जिंकले. सुशील कुमार यांच्या या यशामुळे भारतीय कुस्तीच्या विकासाला मोठी चालना मिळाली. त्यांनी आपल्या संयम आणि कौशल्याने जागतिक स्तरावर आपले नाव उंचावले.

३. योगेश्वर दत्त (2012 लंडन ऑलिंपिक)

योगेश्वर दत्त हा आणखी एक कुस्तीपटू आहे ज्याने भारताला ऑलिंपिकमध्ये पदक मिळवून दिले आहे.

• पदक: ब्रॉन्झ
• कुस्ती प्रकार: फ्रीस्टाइल कुस्ती, 60 किग्रॅ
• महत्त्व: 2012 च्या लंडन ऑलिंपिकमध्ये योगेश्वर दत्त यांनी ब्रॉन्झ पदक जिंकले. त्यांनी त्यांच्या आक्रमक आणि तंत्रपूर्ण खेळामुळे प्रतिस्पर्ध्यांवर विजय मिळवला. योगेश्वर यांनी त्यांच्या मेहनतीने आणि समर्पणाने भारतीय कुस्तीला नवीन उंचीवर नेले.

४. साक्षी मलिक (2016 रिओ ऑलिंपिक)

साक्षी मलिक या भारताच्या पहिल्या महिला कुस्तीपटू आहेत ज्यांनी ऑलिंपिकमध्ये पदक जिंकले आहे.

• पदक: ब्रॉन्झ
• कुस्ती प्रकार: फ्रीस्टाइल कुस्ती, 58 किग्रॅ
• महत्त्व: 2016 च्या रिओ ऑलिंपिकमध्ये साक्षी मलिक यांनी भारतासाठी कुस्तीमध्ये पहिल्या महिला पदक विजेते म्हणून इतिहास रचला. त्यांच्या या यशामुळे भारतातील महिला कुस्तीला प्रोत्साहन मिळाले आणि त्यांनी महिला खेळाडूंना प्रेरणा दिली. त्यांच्या या यशामुळे त्यांना पद्मश्री आणि राजीव गांधी खेलरत्न पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.

५. बजरंग पुनिया (2020 टोक्यो ऑलिंपिक)

बजरंग पुनिया हे भारतीय कुस्तीतील एक नामवंत खेळाडू आहेत.

• पदक: ब्रॉन्झ
• कुस्ती प्रकार: फ्रीस्टाइल कुस्ती, 65 किग्रॅ
• महत्त्व: बजरंग पुनिया यांनी 2020 च्या टोक्यो ऑलिंपिकमध्ये ब्रॉन्झ पदक जिंकले. त्यांनी आपल्या ताकदीच्या आणि तंत्राच्या खेळामुळे आंतरराष्ट्रीय स्तरावर आपली ओळख निर्माण केली आहे. त्यांच्या यशामुळे त्यांनी भारतात कुस्तीला अधिक लोकप्रिय केले.

FAQ – kusti khelachi mahiti marathi

READ MORE

1.भालाफेक क्रीडा माहिती मराठीत | Javelin Throw Sport Information In Marathi

2.लगोरी खेळाची माहिती | Lagori Game Information In Marathi

3.खो खो खेळाची संपूर्ण माहिती | Kho-Kho sport Information In Marathi